-
Nazwa:
-
Wielki mistrz zakonu niemieckiego [krzyżackiego], pieczęć wielka maryjna III. Opis z Katalogu pieczęci Archiwum Państwowego w Toruniu, z. III z 2023 r.
-
Rodzaj obiektu:
-
PL
Odcisk
-
Autor i miejsce publikacji:
-
Katalog pieczęci Archiwum Państwowego w Toruniu, z. III, Pieczęcie urzędników zakonu krzyżackiego, opr. J. Bonczkowski, M. Hlebionek, M. Superczyński, A. Wieczorkowska, red. M. Hlebionek, Toruń 2023, s. 33-37, nr 1.
-
Daty używania wskazane w publikacji:
-
ok. 1324 - XV w.
-
Opis pieczęci w publikacji
-
Kształt: okrągła; wym.: Ø 50 mm
Leg.: [oddzielona od pola pieczęci podwójną linią: z kropek i ciągłą, obwiedziona od zewnątrz linią z kropek]
+ S’ MAG(ist)RI : GENERAL(is) HOSPITAL(i) : S’(ancte) MARIE :
THEVT(onicorvm) IER(oso)L(i)M(i)TAN(i)
Pismo: majuskuła gotycka z domieszką liter uncjalnych i półuncjalnych; język legendy: łacina.
Wyobrażenie: W polu pieczęci oddzielonym od legendy linią z kropek siedząca na tronie kobieca postać z głową okrytą chustą i otoczoną aureolą, odziana w rozchylony płaszcz, którego poły udrapowano na jej nogach, pod którym widoczne są powłóczyste szaty. W prawej wzniesionej ręce trzyma kwiat lilii [liliowate berło?], lewą ręką podtrzymuje stojące na jej udzie dziecko, z głową otoczoną nimbem, także w powłóczystych szatach, prawą ręką wskazujące na kobietę, w lewej trzymające jabłko granatu [Maryja z Dzieciątkiem]. Tron skrzyniowy, z frontem zdobionym arkadami, z dwiema uliścionymi gałązkami (po pięć liści na każdej), flankującymi postacie Maryi z Dzieciątkiem, na których rozpięto zaplecek skośnie szachowany podwójnymi liniami, krzyżykami w każdej z kwater. U podstawy tronu wsparty na arkadach podnóżek.
-
Miejsce/miejsca przechowywania oryginału:
-
Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia, Kat. I, 44; Kat. I, 46, Kat. I, 53; Kat. I, 66; Kat. I, 72; Kat. I, 91; Kat. I, 95; Kat. I, 125; Kat. I, 166; Kat. I, 875; Kat. I, 967.
-
Komentarz wydawcy:
-
Kontekst: Liczba i chronologia najstarszych pieczęci wielkich mistrzów
zakonu budzi wątpliwości. Według B. Schmida od początków XIII do
końca XV wieku wielcy mistrzowie mieli używać aż sześciu różnych rodzajów pieczęci [Schmid II, s. 64-65, por. Trupinda, s. 23]. Od lat sześćdziesiątych XIII stulecia do końca wieku XV w użyciu poświadczone są dowodnie cztery różne pieczęcie wielkich mistrzów, z których dwie pierwsze używane równocześnie J. Trupinda traktuje jako różne warianty ikonograficzne jednego typu [typ A, zob. Trupinda, s. 23]. Kolejna pieczęć [typ B, wg J. Trupindy, zob. Trupinda, s. 24], znana jest z lat 1283-1318. Publikowana wyżej pieczęć to wg B. Schmida szósty, a wg J. Trupindy trzeci rodzaj [typ. C] pieczęci większej wielkiego mistrza, wprowadzony do użycia kancelaryjnego ok. 1324 roku za czasów Wernera von Orseln i pozostająca w użyciu do końca XV wieku, do czasów wielkiego mistrza Fryderyka Saskiego, który wymienił typariusz [Schmid II, s. 65-66; Trupinda, s. 24–25]. Jednak zdaniem R. Kahsnitza, ten rodzaj pieczęci mógł być używany już wcześniej, za Karola z Trewiru [R. Kahsnitz, 800 Jahre Deutscher Orden. Ausstellung des Germanischen Nationalmuseums, 1990. Ergänzungen und Korrekturen, „Anzeiger des Germanischen Nationalmuseums”, Jg. 1992, s. 41]. Wszystkie średniowieczne
pieczęcie wielkich mistrzów wyobrażały tronującą Maryję z Dzieciątkiem, różniąc się nieznacznie sposobem ujęcia tematu oraz
detalami wyobrażenia. Zmiana nastąpiła dopiero w czasach Fryderyka
Saskiego, który zmienił typ pieczęci wielkomistrzowskiej na herbowy [Schmid II, s. 66, Taf. 7, Nr. 7].
Publikacje: J. Blivernitz, Von denen Land- und Hohemeisterlichen Siegeln in Preuβen, „Erleutertes Pruβen”, 1, 1724, s. 831; M. Lilienthal, Von denen Siegeln des Teutschen Ordens, „Erleutertes Pruβen”, 2, 1725, s. 6, il. B; Vossberg, Taf. I, Nr. 3; ELB, s. 11, Nr. 3a, Taf. 5, Nr. 3a; Schmid II, s. 65, Nr. VI.6, Taf. 6, Nr. 6; Karczewska, s. 756, tabl. I , nr 3; Grzegorz, s. 134, nr 3, tabl. XIX, nr 61a; Boehm 1993 [brak numeracji stron]; Kahsnitz, Siegel, s. 342; 370–374, Nr. VI.3.3; Boehm Marienbild, s. 19; Trupinda [ilustracja po s. 24]; Boehm 2002, s. 3; Grabowski, s. 20, nr 2; Imagines potestatis. Insygnia i znaki władzy w Królestwie Polskim i Zakonie Niemieckim: katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku 8 czerwca–30 września 2007 roku, red. J. Trupinda, Malbork 2007, s. 274, nr III . 2.40; Hryniewicz, s. 365, nr 210; Grunwald, s. 78; B. Weigand, Die mittelalterliches Siegel des Deutschen Orden im Staatsarchiv Thorn, w: Editionswissenschaftliches Kolloqium 2019. Urkundenbücher, Chroniken, Amtsbücher. Alte und neue Editionsmethoden, hrsg. von. H. Flachenecker, K. Kopiński, J. Tandecki, Toruń 2019, s. 319, Abb. 1.
Uw.: –
-
Autor opisu
-
PL
Jagoda Jankowska
