Kraków, wójt i miasto, pieczęć kultowa z motywami heraldycznymi

Identyfikator rekordu:

https://s.lhdb.kul.pl/s/sfragis/item-set/

Nazwa wzorca pieczęci:

Nazwa dysponenta:

Kraków, miasto w Małopolsce

Zakres terytorialny

PL Polska

PL Małopolska

Rodzaj kancelaryjny pieczęci:

PL -

Chronologia występowania:

1281-1283 - ok. 1312

Kształt:

PL okrągła

Wymiary:

65 mm

Typ ikonograficzny:

PL Pieczęć kultowa

PL Pieczęć heraldyczna

PL Pieczęć architektoniczna

Wyobrażenie napieczętne:

W polu pieczęci budowla z kamiennych ciosów, z bramą, trzema basztami oraz grupą trzech okien, dwóch rozmieszczonych po obu stronach bramy i trzecim ponad nią, w środkowej baszcie z dwoma cieniami, znacznie przewyższającej dwie pozostałe (całość stanowi budynek bramny lub dom wójta dziedzicznego). Zaraz nad środkową basztą tarcza herbowa z nieukoronowanym orłem z rozpostartymi skrzydłami i głową uniesioną lekko w górę, skierowaną w prawą stronę (jest to odwołanie do księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego, założyciela miasta, który umieścił ten herb na swojej pieczęci pieszej). Między każdą basztą boczną a otokiem pieczęci widnieje nakryta koroną tarcza herbowa, ukazująca połulwa i połuorła (jest to herb księcia Leszka Czarnego, następcy Bolesława Wstydliwego na tronie krakowskim). Na baszcie po prawej stronie, stojąca postać św. Wacława (patrona miasta) z nimbem wokół głowy, w zbroi rycerskiej, z proporcem na drzewcu w prawej ręce i uniesioną lewą ręką. Zaraz na lewo od niego, wzdłuż tarczy z orłem i środkowej baszty biegnie w dół przedzielony napis, wykonany kapitałą: S / WENCESLA' („sanctus Wenceslaus”). Z kolei na baszcie po lewej stronie, nieco wyższej od tej po prawej stronie, stojąca postać św. Stanisława (patrona miasta) z nimbem wokół głowy, w szatach pontyfikalnych, w tym w infule, ornacie i albie, z pastorałem w lewej ręce, trzymanym ukośnie przy ciele (z krzywaśnią skierowaną na zewnątrz) oraz z prawą ręką uniesioną w geście błogosławieństwa. Zaraz na prawo od św. Stanisława, wzdłuż tarczy z orłem i środkowej baszty biegnie w dół przedzielony napis, wykonany kapitałą: S / STANISLAV' („sanctus Stanislaus”). Poniżej, w bramie budowli, postać adoranta, najpewniej wójta dziedzicznego, ukazanego z profilu, prawdopodobnie w pozycji klęczącej, z kapturem na głowie, rękami uniesionymi do modlitwy i zwróconego ku figurze św. Stanisława.

Legenda:

[linia otokowa zewnętrzna: pojedyncza perełkowa; linia otokowa wewnętrzna: podwójna - perełkowa i ciągła]
[+ S A]DVOCATI C[IVITATIS ET CIVIVM CRACOVIENSIVM]

Pismo legendy:

PL majuskuła gotycka

Język legendy:

łacina

Publikacje:

F. Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich, cz. I, Doba piastowska, Kraków 1899, s. 161-162, nr 253.

A. Chmiel, Pieczęć wójtowska krakowska z drugiej połowy XIII wieku, „Rocznik Krakowski”, 9, 1907, s. 213-223.

A. Chmiel, Pieczęcie miasta Krakowa, Kazimierza, Kleparza i jurydyk krakowskich do końca XVIII wieku, „Rocznik Krakowski”, 11, 1909, przed s. 79, fig. 1, s. 79-90, fig. 2 (na s. 82, 93).

W. Budka, Barwy herbu miasta Krakowa, „Miesięcznik Heraldyczny”, 14, 1935, z. 1, s. 9-10, przyp. 1, 14.

F. Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich doby piastowskiej (Uzupełnienie), Kraków 1936, s. 15-16, nr 681, fig. 452.

M. Gumowski, Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII i XIV wieku, "Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu", 61, 1957 (1960), z. 2, nr 211, s. 120-121.

M. Gumowski, Handbuch der Polnischen Siegelkunde, Graz 1966, s. 96.

Z. Piech, Skąd się wziął i co oznacza Orzeł w herbie Krakowa? Ze studiów nad genezą, etapami rozwoju i treściami ideowymi herbu miasta, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, Toruń 1997, s. 369-388, zwł. 370-373.

H. Seroka, W sprawie początków pieczęci miejskiej Krakowa. Ze studiów nad średniowieczną sfragistyką miast małopolskich, w: Drogą historii. Studia ofiarowane profesorowi Józefowi Szymańskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. P. Dymmel, K. Skupieński, B. Trelińska, Lublin 2001, s. 299-307.

H. Seroka, Herby miast małopolskich do końca XVIII w., Warszawa 2002, s. 22-30.

W. Drelicharz, Z. Piech, Dawne i nowe herby Małopolski, Kraków 2004, s. 233-234.

B. Śliwiński, Nowa hipoteza o początkach godła Krakowa, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 21, Studia Historica, 3, 2004, s. 155-164.

P. Pokora, Rysunki pieczęci Kajetana Wincentego Kielisińskiego w zbiorach Biblioteki PAN w Kórniku, w: Zbiory pieczęci w Polsce, red. Z. Piech, W. Strzyżewski, Warszawa 2009, s. 422, nr I/188.

M. Starzyński, Uwagi w sprawie genezy najstarszej pieczęci Krakowa z XIII wieku (na marginesie ostatnich badań), „Studia Źródłoznawcze”, 50, 2012, s. 25-40.

Album rysunków pieczęci Kajetana Wincentego Kielisińskiego ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk, wyd. P. Pokora, Kórnik 2013, s. 140, sygn. Ao III 252.

P. Okniński, Uwagi do dyskusji nad najstarszą pieczęcią Krakowa z XIII w., „Studia Źródłoznawcze”, 53, 2015, s. 163-167.

P. Okniński, Narodziny miasta komunalnego. Struktury ustrojowe, ramy przestrzenne i podstawy gospodarcze Krakowa w XIII wieku, Warszawa 2018, s. 37-38, 40, 43, 47-49, 91, 93.

Symbole i insygnia Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. Od średniowiecza po współczesność, oprac. B. Kasprzyk, Kraków 2020, s. 38-39, 80, 82-85, 279.

Uwagi:

Pieczęć obecnie znana jest z dwóch rysunków (Kajetana Wincentego Kielisińskiego, z lat 1832-1838) i fotografii (wykonano ją niedługo przed 1907 r. na zlecenie Stanisława Krzyżanowskiego) odcisku, w dodatku uszkodzonego (brak w nim niemal całego otoku), który wisiał niegdyś przy dokumencie z 1303 r., stanowiącym legat testamentowy krakowskiej mieszczki Sulisławy [zob. M. Starzyński, Uwagi w sprawie genezy najstarszej pieczęci Krakowa z XIII wieku (na marginesie ostatnich badań), „Studia Źródłoznawcze”, 50, 2012, s. 25-28; Album rysunków pieczęci Kajetana Wincentego Kielisińskiego ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk, wyd. P. Pokora, Kórnik 2013, s. 5]. Dokument do dzisiaj znajduje się w Archiwum Prowincjalnym Franciszkanów w Krakowie [sygn. G-I-2 Pergam.; edycja na podstawie oryginału: D. Karczewski, Miejsce krakowskiego klasztoru franciszkanów w strukturze czesko-polskiej prowincji zakonnej, w: Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka, A. Zajchowska, Kraków 2008, s. 95-96], natomiast pieczęć zaginęła krótko po opublikowaniu pierwszego studium monograficznego tego sigillum przez Adama Chmiela w 1907 r., co odnotował Włodzimierz Budka w 1935 r. [zob. P. Okniński, Narodziny miasta komunalnego. Struktury ustrojowe, ramy przestrzenne i podstawy gospodarcze Krakowa w XIII wieku, Warszawa 2018, s. 37; W Budka, Barwy herbu miasta Krakowa, „Miesięcznik Heraldyczny”, 14, 1935, z. 1, s. 9, przyp. 1].

Transkrypcja legendy na podstawie rekonstrukcji dokonanej przez Adama Chmiela [tenże, Pieczęć wójtowska krakowska z drugiej połowy XIII wieku, „Rocznik Krakowski”, 9, 1907, s. 222], która obecnie uznawana jest za najbardziej uzasadnioną [zob. P. Okniński, Uwagi do dyskusji nad najstarszą pieczęcią Krakowa z XIII w., „Studia Źródłoznawcze”, 53, 2015, s. 164-165; Symbole i insygnia Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. Od średniowiecza po współczesność, oprac. B. Kasprzyk, Kraków 2020, s. 82]. Inny odczyt przedstawił F. Piekosiński [tenże, Pieczęcie polskie wieków średnich, cz. I, Doba piastowska, Kraków 1899, s. 161, nr 253; tenże, Pieczęcie polskie wieków średnich doby piastowskiej (Uzupełnienie), Kraków 1936, s. 16, nr 681] i Marian Gumowski [tenże, Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII i XIV wieku, "Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu", 61, 1957 (1960), z. 2, nr 211, s. 120-121].

Ok. 1312 r. tłok tej pieczęci został przerobiony na pieczęć rady miejskiej i miasta, zob.

Kraków, rada miejska i miasto, pieczęć kultowa z motywami heraldycznymi

Jest reprezentowany przez pozycje:

Kraków, wójt i miasto, pieczęć kultowa z motywami heraldycznymi. Opis Franciszka Piekosińskiego z 1899 r.