Jak korzystać - opis pełny
Konstrukcja repozytorium
Koncepcja bazy danych opiera się na doświadczeniach wynikających ze studiów nad archiwalnym opisem pieczęci [zob. archiwa.gov.pl/wp-content/uploads/2022/03/Opracowanie_materialow_sfragistycznych.pdf]. Prezentowana baza została stworzona w systemie Omeka S. Moduły (szablony) opisu wykorzystują ontologię CIDOC (CRM) oraz SKOS (format reprezentacji wiedzy) VIS.
Centralnym elementem repozytorium jest moduł zawierający opis wzorca pieczęci (typu), rozumianego jako zbiór elementów wyrytych na tłoku i powielanych na kolejnych odciskach. Wzorce pieczęci są bowiem reprezentowane zarówno na typariuszach, odciskach, jak i różnych formach kopii pieczęci (odlewach, odciskach kolekcjonerskich, odrysach). Dlatego z konkretnym wzorcem pieczęci połączone zostały osobne moduły zawierające charakterystykę typariusza, odcisków, odlewów oraz publikowanych opisów danej pieczęci. Osobny moduł przeznaczony został na charakterystykę dysponenta pieczęci. Oprócz zgromadzenia podstawowych danych na jego temat, stanowi on łącznik dla wszystkich wzorców pieczęci przezeń używanych.
1. Informacje wspólne dla modułów bazy danych
Warto zaznaczyć, że część informacji przewidzianych w bazie danych podawana jest fakultatywnie i w oparciu o realne możliwości wynikające z obecnego stanu wiedzy naukowej na temat opisywanego obiektu. W przypadkach kiedy nie znane są pewne cechy pieczęci, jak np. wyobrażenie, wymiary czy legenda odnotowujemy to przez podanie informacji: „nieznane”, „brak”, „nieczytelne” bądź użycie „-„.
W każdym module opisu pojawia się pole Uwagi, które może zawierać informacje uzupełniające, istotne z punktu widzenia opisu danego rodzaju reprezentacji wzorca, które nie zostały uwzględnione w formularzu opisu. Ponadto na końcu każdego rekordu znajdują się odnośniki wiążące dany rodzaj reprezentacji (typariusz, odcisk, kopię, opis z publikacji) z właściwym wzorcem pieczęci.
Każdy rekord bazy danych jest opatrzony indywidualnym identyfikatorem, którym jest adres URI wyświetlający się przed właściwym opisem danego modułu. Ponadto każdy rekord obejmuje tak zwane informacje kontrolne wskazujące autorów poszczególnych rekordów oraz odesłania do komórki odpowiedzialnej za techniczne modelowanie prezentowanych danych (LHDB KUL) oraz wydawcy prezentowanej bazy danych (CSM KUL).
2. Charakterystyka poszczególnych modułów
Moduł opisu dysponentów
Moduł opisu dysponenta otwiera nazwa dysponenta jednoznacznie go identyfikująca. W przypadku osób fizycznych nazwa ta składa się z: imienia z przydomkiem, określeniem pochodzenia bądź posiadanym herbem, dat życia (w przypadku trudności z ich określeniem podajemy stulecie) oraz wskazania posiadanego tytułu, sprawowanego urzędu, godności czy pełnionych funkcji. W przypadku dysponentów takich jak instytucje czy ciała kolegialne nazwę zaczynamy od podania miejscowości, w której działał dany dysponent, następnie zaś wskazujemy jego charakter. Dysponentów nierozpoznanych oznaczamy informacją „NN”. Następnie podajemy informacje o datach funkcjonowania dysponenta. Dla instytucji czy ciał kolegialnych są to daty utworzenia/założenia/uznania osobowości prawnej i ich rozwiązania. Dla osób fizycznych są to przybliżone lub dokładne roczne daty urodzenia i zgonu lub poświadczony czas aktywności. Fakultatywnie podajemy również opis dysponenta zawierający podstawowe fakty związane z jego funkcjonowaniem oraz informacje o publikacjach i źródłach wykorzystanych do opracowania opisu. Moduł opisu dysponenta jest również elementem łączącym wszystkie wzorce pieczęci, którymi posługiwał się dany dysponent, dlatego na końcu rekordu znajdują się odesłania do wzorców pieczęci powiązanych z danym dysponentem.
Moduł opisu wzorców pieczęci
To moduł opisu poświęcony wzorcowi pieczęci, na który składają się różne pola opisu. Przede wszystkim zawiera on nazwę jednoznacznie identyfikującą dany wzorzec pieczęci, jest ona punktem odwołania do innych modułów opisu reprezentujących ten wzorzec czyli typariusza, odcisków, kopii czy opisów danej pieczęci w publikacjach. Nazwa ta składa się z nazwy dysponenta (w przypadku dysponenta indywidualnego również z jego tytułu/urzędu/piastowanej godności/pełnionej funkcji, która występuje na pieczęci) i określenia typu/odmiany pieczęci w oparciu o kryterium ikonograficzne. Jeśli mamy do czynienia z falsyfikatem, również odnotowujemy ten fakt w nazwie wzorca. W module tym znajduje się również odniesienie do rekordu poświęconego opisowi dysponenta. W dalszej kolejności zebrane zostały informacje dotyczące zakresu terytorialnego, czyli obszaru bądź obszarów, z którymi związana była pieczęć. Kolejno podane są informacje o rodzaju kancelaryjnym pieczęci. Następnie w miarę możliwości opisujemy chronologię: wskazujemy znane daty używania pieczęci w oparciu o datacje zachowanych odcisków, w przypadku trudności ze wskazaniem konkretnego przedziału czasu podajemy w przybliżeniu stulecie. W opisie wzorca zbieramy również charakterystykę kształtu wzorca pieczęci (tłoka) oraz wymiary podane w milimetrach. Wymiary wyznaczone są zewnętrzną linią otokową, dla pieczęci okrągłych i kwadratowych są to: średnica/bok, dla pozostałych kształtów pieczęci są to: wysokość x podstawa najmniejszego prostokąta, w którym zawiera się wymiarowany kształt. Dla pieczęci amorficznych podajemy wymiary najmniejszego prostokąta, w którym zawiera się treść pieczęci. W dalszej kolejności w oparciu o typologię proponowaną przez Międzynarodowy Słownik Sfragistyczny wskazujemy typ ikonograficzny, do którego należy wzorzec. W uzasadnionych przypadkach, kiedy wizerunek pieczętny jest złożony, podajemy maksymalnie trzy główne typy. Następnie, w oparciu o dostępny materiał źródłowy i pozaźródłowy, prezentujemy opis wyobrażenia napieczętnego oraz znaków i napisów mu towarzyszących. Konstruując opisy wyobrażeń napieczętnych kierowaliśmy się zasadą, by opis zawierał przede wszystkim elementy konieczne dla identyfikacji danego wzorca pieczęci i umożliwiające realizację celów inwentaryzacyjno-ewidencyjnych. Następnie, w oparciu o zasady Międzynarodowego Słownika Sfragistycznego, przytaczamy treść legendy oraz znaki towarzyszące inskrypcji. Opisy pieczęci pozbawionych jakiejkolwiek inskrypcji opatrzone są informacją: „pieczęć anepigraficzna”, „anepigraf” lub „pieczęć beznapisowa”. Jeżeli legenda jest nieczytelna bądź mocno uszkodzona podajemy informację: „legenda nieczytelna”; „legenda uszkodzona”; „legenda zniszczona”. W dalszej kolejności zawarte są informacje o rodzaju pisma i języku, w którym sporządzona została inskrypcja pieczęci. Następnie notujemy informacje i odesłania do publikacji pieczęci w literaturze tematu. W polu zatytułowanym Uwagi umieszczony jest komentarz edytorski autora opisu danego wzorca pieczęci bądź też informacje uzupełniające, istotne z punktu widzenia opisu wzorca. Na zakończenie przedstawiamy odesłania do rekordów innych modułów (typariusze, odciski, odlewy, opisy z publikacji) stanowiących reprezentację danego wzorca pieczęci.
* Nazwa dysponenta użyta w nazwie wzorca może różnić się od pełnej nazwy dysponenta z modułu poświęconego opisowi dysponenta. Wynika to z faktu, że nie wszystkie wskazywane w nazwie dysponenta tytuły czy pełnione przez niego funkcje związane są z danym wzorcem pieczęci. Dlatego też we wzorcu pieczęci przytaczamy te z określeń dysponenta, które wynikają z treści legendy lub odnotowanego w literaturze uzusu pieczęci.
* Ze względów na ograniczenia techniczne bazy danych i brak możliwości użycia kursywy nie występuje ona w transkrypcjach legend tam gdzie zaleca to Międzynarodowy Słownik Sfragistyczny.
Moduł zawierający informacje z publikacji
Ten moduł opisu rozpoczyna nazwa wzorca pieczęci uzupełniona o informację o Autorze przytaczanego w tym module opisu pieczęci z publikacji oraz roku, w którym opis ten został opublikowany. W dalszej kolejności określamy rodzaj obiektu, który opisywał cytowany Autor, wskazujemy czy był to odcisk pieczęci, typariusz, czy rodzaj kopii/reprodukcji pieczęci. Następnie podajemy zapis bibliograficzny odsyłający do miejsca publikacji opisu pieczęci. W oparciu o przytaczaną publikację wskazujemy daty używania pieczęci. W kolejnym polu przytaczamy opis pieczęci podany w publikacji. Jeżeli publikacja jest obcojęzyczna przytaczany opis nie jest tłumaczony na język polski, ale podawany w języku oryginalnym. Następnie notujemy miejsce bądź miejsca przechowywania opisywanego obiektu, wskazane przez Autora w publikacji. W polu Komentarz wydawcy cytujemy komentarz edytorski do pieczęci pochodzący od Autora publikacji, na której się opieramy, w tym – ale w szczególnych przypadkach, gdy stanowi to element dywagacji Autora na temat różnych aspektów pieczęci – informacje o wcześniejszych publikacjach pieczęci, którymi Autor ten dysponował. W polu zatytułowanym Uwagi umieszczone są informacje uzupełniające, istotne z punktu widzenia opisu, dodane przez autora rekordu.
Moduł opisu typariuszy
Moduł poświęcony opisowi typariusza pieczęci rozpoczyna nazwa jednoznacznie identyfikująca typariusz, stanowiąca punkt odwołania do innych elementów opisu: wzorca, odcisków, kopii itd. Nazwa typariusza składa się z: nazwy dysponenta, określenia typu/odmiany pieczęci oraz wskazania z jakiej instytucji pochodzi typariusz. Podobnie jak w przypadku nazwy wzorca pieczęci, jeżeli typariusz jest falsyfikatem odnotowujemy ten fakt w nazwie typariusza. W następnych polach podajemy szczegółowe informacje dotyczące tłoka. W pierwszej kolejności przytaczamy nazwę instytucji przechowującej typariusz i jego sygnaturę w obrębie zasobu tej instytucji. Jeśli instytucja przechowująca obiekt dysponuje publikowanymi w Internecie zdjęciami zamieszczamy adres URI do nich kierujący. Następnie podajemy daty skrajne używania typariusza ustalone w oparciu o datację wzorca pieczęci. W dalszej kolejności zbieramy informacje techniczne dotyczące obiektu jak określenie rodzaju typariusza ze względu na jego budowę (np. płaski, z uchwytem, pierścień pieczętny itd.) oraz o stopniu jego złożoności, czyli liczbie stempli typariusza (prosty, złożony). W polu Wymiary typariusza podajemy średnicę/długość boku płytki stempla oraz wysokość typariusza (z rękojeścią). Następnie omawiamy technikę rytowania, wskazując czy relief pieczęci jest wypukłoryty czy wklęsłoryty. W kolejnym polu znajduje się opis formy stempla i uchwytu (rączki) typariusza. W dalszej kolejności przytaczamy transkrypcję napisów (innych niż legenda, bądź inskrypcje umieszczone w polu pieczęci) i opis znaków występujących na typariuszu ze wskazaniem ich lokalizacji. Odnotowujemy również informację o rodzaju pisma i języku jakim wykonano napisy występujące na typariuszu. Wskazujemy również materiał bądź materiały z jakich sporządzono typariusz. Następnie podajemy informacje o stanie zachowania typariusza.
Moduł opisu odcisków
Moduł ten otwiera pole Nazwa odcisku. Zawiera ono nazwę jednoznacznie identyfikującą odcisk, stanowiącą punkt odwołania do innych elementów opisu: wzorca, typariusza, kopii itd. Nazwa ta jest skonstruowana analogicznie do nazwy wzorca czy typariusza i zawiera: nazwę dysponenta, określenie typu/odmiany pieczęci, wskazanie z jakiej instytucji pochodzi odcisk oraz – jeśli to możliwe – datę wykonania odcisku. Jeżeli opisywany odcisk jest falsyfikatem odnotowujemy ten fakt w nazwie odcisku. W dalszej kolejności podajemy nazwę instytucji przechowującej odcisk i jego sygnaturę w obrębie zasobu tej instytucji. Podobnie jak w przypadku typariusza, jeśli dana instytucja dysponuje dostępnymi w Internecie zdjęciami obiektu umieszczamy stosowne odniesienie. W oparciu o obiekt związany z pieczęcią (dokument) lub wiedzę pozaźródłową podajemy datę wykonania odcisku, w przypadku niemożliwości ustalenia daty podajemy informację: „nieznana”. Następnie podajemy informację o stopniu złożoności odcisku, wskazujemy czy jest to pieczęć jednostronna/dwustronna, jednostronna z contrasigillum czy konfirmowana wielokrotnie. Kolejno wskazujemy jaki charakter miał dany odcisk, czy była to pieczęć główna, contrasigillum czy pieczęć konfirmująca. Następnie, o ile jest to możliwe, podajemy informacje o oryginalnym sposobie zabezpieczenia odcisku, czyli rodzaju osłony pieczęci. W dalszej kolejności wskazujemy: materiał wykonania odcisku, barwę odcisku, rodzaj i barwę wiązadła pieczęci oraz stan zachowania obiektu.
Moduł opisu kopii trójwymiarowych (odlewów)
Moduł ten rozpoczyna nazwa jednoznacznie identyfikująca kopię, stanowiąca punkt odwołania do innych elementów opisu: wzorca, typariusza, odcisku, itd. Nazwa zawiera: nazwę dysponenta, określenie typu/odmiany pieczęci, wskazanie z jakiej instytucji pochodzi kopia. W kolejnych polach podajemy: informację o instytucji przechowującej kopię pieczęci oraz jej sygnaturę w obrębie zasobu tej instytucji, informację o dacie wykonania kopii. W dalszej kolejności wskazujemy metodę wykonania kopii (czy jest to odlew, odcisk w masie plastycznej czy galwanotyp), następnie określamy materiał, w którym wykonano kopię. Odnotowujemy informacje o czytelności wykonania kopii oraz jej stanie zachowania.